Ubezwłasnowolnienie wielu z nas kojarzy się z sytuacją, gdy konieczna jest interwencja w stosunku do osoby, która jest uzależniona lub z innego powodu nie działa racjonalnie i konieczne jest ograniczenie albo nawet pozbawienie jej konkretnych uprawnień w stosunku do swojej osoby lub majątku. Nic bardziej mylnego! Ubezwłasnowolnienie jest instytucją coraz częściej stosowaną w stosunku do osoby starszej, choć wyłącznie w określonych przypadkach. W poniższym artykule dowiedzą się Państwo jakie są przesłanki ubezwłasnowolnienia osoby starszej i jak przebiega postępowanie w tej sprawie.
Ubezwłasnowolnienie – informacje ogólne
Każda osoba pełnoletnia, a więc taka, która ukończyła 18 rok życia, posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że osoba pełnoletnia może samodzielnie dokonywać czynności prawne w swoim imieniu oraz na swoją rzecz i rachunek. Dotyczy to także wszelkich czynności dotyczących jej majątku.
Ubezwłasnowolnienie może mieć charakter całkowity lub częściowy. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego ustanawia się kuratelę. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 § 1-2 Kodeksu cywilnego).
W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego ustanawia się z kolei opiekę, chyba że dana osoba pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską. Zgodnie z art. 13 § 1 Kodeksu cywilnego, osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Wskutek ubezwłasnowolnienia całkowitego osoba całkowicie traci zdolność do czynności prawnych. Wskutek ubezwłasnowolnienia częściowego dochodzi do sytuacji, gdy osoba pełnoletnia ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Sąd właściwy
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie przeprowadza się poprzez złożenie stosownego wniosku do sądu. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów. W sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której to postępowanie dotyczy, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.
Osoby uprawnione do złożenia wniosku
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo albo jej przedstawiciel ustawowy.
Postępowanie dowodowe
Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Dowód z opinii tych biegłych jest zawsze przeprowadzany przez sąd w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby.
Postępowanie dowodowe ma na celu przede wszystkim ustalenie stanu zdrowia, sytuacji osobistej, zawodowej i majątkowej osoby, której dotyczy wniosek, rodzaju spraw, które wymagają prowadzenia przez tę osobę oraz sposobu zaspokajania jej potrzeb życiowych.
Mimo tego, że w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie zostanie przeprowadzony dowód z opinii biegłych, wnioskodawca i tak jest obowiązany co do zasady przedłożyć do wniosku zaświadczenie lub świadectwo lekarskie dotyczące osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. Jeżeli bowiem według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień. W przypadku niedostarczenia ww. zaświadczeń, sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek.
Ubezwłasnowolnienie osoby starszej
Wiele osób zastanawia się czy sam podeszły wiek może być podstawą do ubezwłasnowolnienia, w szczególności całkowitego. Odpowiedź brzmi: tak. Jeżeli osoba starsza z powodu podeszłego wieku nie jest w stanie racjonalnie podejmować decyzji dotyczących swojej osoby (w szczególności zdrowia), jak i swojego majątku i kierować swoim postępowaniem, istnieją podstawy do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie tej osoby.
Powyższe ma zastosowanie w szczególności w przypadkach, gdy z powodu podeszłego wieku i zachodzących zmian w mózgu u osoby starszej stwierdzono demencję. Do jednych z częstych przyczyn ubezwłasnowolnienia osoby starszej należą choroby otępienie w przebiegu choroby Alzheimera.
W takiej sytuacji osoby uprawnione do złożenia wniosku, o czym była mowa powyżej, mogą złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie tej osoby. Do wniosku powinno się załączyć odpis aktu urodzenia tej osoby, odpis aktu małżeństwa lub aktu zgonu małżonka, dokument potwierdzający uprawnienie do złożenia wniosku (np. gdy wniosek składa dorosłe dziecko, to odpis aktu urodzenia). Do wniosku powinno się również przedłożyć zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza psychiatrę. Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie jest stała o wynosi 100 zł.
Autor:
Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.
Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com