Rozliczenia między konkubentami po rozstaniu

Rozliczenia między konkubentami po rozstaniu

Partnerzy żyjący w konkubinacie funkcjonują i żyją tak jak małżonkowie. Prowadzą wspólne gospodarstwa domowe, niekiedy mają wspólne rachunki bankowe, kupują nieruchomości, biorą wspólne kredyty i wychowują wspólne dzieci. Niemniej, przepisy prawa regulują kwestię rozliczenia po rozstaniu tylko między byłymi małżonkami. Przepisów dotyczących małżeńskiej wspólności majątkowej nie można stosować analogicznie do związków partnerskich. Jak wyglądają rozliczenia między konkubentami po rozstaniu?

Małżonkowie

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność majątkowa. Wynika to bezpośrednio z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wspólność ustawowa majątkowa małżeńska obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (jest to majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Z chwilą prawomocnego orzeczenia rozwodu ustaje między małżonkami wspólność majątkowa, a majątek wspólny zgromadzony od dnia zawarcia małżeństwa do dnia jego ustania podlega podziałowi.

Co do zasady oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, ale w toku postępowania o podział majątku można ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym. Byli małżonkowie mają również możliwość rozliczenia nakładów dokonywanych z majątku osobistego na majątek wspólny oraz odwrotnie – z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków.

Wbrew częstej opinii, którą zaobserwowałam wśród klientów, jak również udzielając pomocy prawnej pro bono, sąd w postępowaniu rozwodowym nie ma obowiązku przeprowadzić podziału majątku małżonków. Orzeczenie o podziale majątku w wyroku rozwodowym jest fakultatywne. Co do zasady podział majątku dokonuje się po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia rozwodu. Niemniej, sąd może (choć nie musi) w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, ale tylko na wniosek jednego z małżonków i tylko wtedy, gdy przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce oznacza to, że podziału majątku w rozwodzie przeprowadza się zazwyczaj wtedy, gdy strony są zgodne co do przedmiotów majątku oraz sposobu podziału.

W piśmiennictwie wskazuje się, że rozpoznanie żądania o podział majątku wspólnego zasadniczo nie spowoduje nadmiernej zwłoki postępowania, jeżeli między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, ale też wtedy, gdy wyjaśnienie spornych okoliczności, bądź takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga jedynie przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie (J. Sasiak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 58).

Nie powinno spowodować nadmiernej zwłoki przeprowadzenie chociażby częściowego podziału, jeżeli tylko co do części majątku wspólnego możliwe jest jego dokonanie, zwłaszcza w zakresie jego podstawowego składnika, jakim jest mieszkanie własnościowe lub spółdzielcze, samo lub wraz z przedmiotami urządzenia domowego (tamże).

Konkubinat

W orzecznictwie przyjmuje się, że rozliczenie byłych partnerów w sferze stosunków majątkowych powinno nastąpić na podstawie przepisów o świadczeniu nienależnym albo przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 410 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej jako „KC”), świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Z kolei art. 405 KC wskazuje, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w w wyroku z dnia 26 kwietnia 2019 r. (sygn. akt: I ACa 636/18) wskazał, że „samo podobieństwo stosunków majątkowych istniejących pomiędzy małżonkami a wspólnikami spółki cywilnej, skutkujące powstaniem pomiędzy nimi współwłasności łącznej, nie jest wystarczające do stosowania przepisów o spółce cywilnej do rozliczeń konkubentów w sferze stosunków majątkowych. Dochodzone przez powódkę roszczenie powinno być ocenione w kontekście przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, a nawet dalej idąc o nienależnym świadczeniu, ponieważ istota jej żądania sprowadza się do zwrotu wskazanych w pozwie świadczeń pieniężnych, spełnionych przez nią na majątek pozwanego, których cel nie został osiągnięty (art. 410 § 2 k.c.)”.

Wzajemne rozliczenia

Można więc podnosić, że po stronie byłego partnera lub partnerki doszło do nienależnego świadczenia albo bezpodstawnego wzbogacenia. Celem i podstawą prawną dokonania przysporzenia z majątku jednego partnera na rzecz majątku drugiego partnerka była bowiem nadzieja na dalsze trwanie związku. Skoro przysporzenie majątkowe na rzecz byłego partnera pozostawało w związku z relacją, która ich łączyła, to wraz z zakończeniem tej relacji odpadła podstawa przysporzenia. Jeżeli konkubenci nie ustalali odmiennie rozliczenia łączącego ich związku po jego ustaniu (np. w drodze umowy zawartej przed notariuszem), to należy uznać, że świadczenie na rzecz byłego partnera wraz z odpadnięciem celu przysporzenia (rozstanie), stało się nienależne i winno zostać zwrócone. Analogicznie orzekł Sąd Rejonowy w Gdyni, I Wydział Cywilny, w prawomocnym wyroku z dnia 10 stycznia 2017 r. (sygn. akt: I C 693/14). Powyższe kwestie sąd w postępowaniu cywilnym ustala na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (przesłuchanie stron, zeznania świadków, przedłożone w sprawie dokumenty). 

 

Autor:

Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com

 

0 0 głosów
Article Rating
Subskrybuj
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Informacje zwrotne
Pokaż wszystkie komentarze
0
Pozostaw proszę komentarz, jestem ciekawa Twojej opinii!x