Czy odwołanie darowizny jest możliwe i w jakich przypadkach można tego dokonać? Darowizna to nieodpłatne przekazanie danego składnika majątku darczyńcy na rzecz obdarowanego, który tę darowiznę przyjmuje. Zdarza się jednak, że relacje między stronami umowy darowizny ulegają pogorszeniu i darczyńca chciałaby tę darowiznę cofnąć.
Rażąca niewdzięczność
Odwołanie darowizny jest możliwe, lecz jedynie w określonych sytuacjach. Dotyczy to przypadku, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Warto wspomnieć, że możliwe jest odwołanie zarówno darowizny dokonanej, jak i obiecanej, lecz rażąca niewdzięczność musi wystąpić już po wykonaniu darowizny.
Pojęcie rażącej niewdzięczności nie jest w Kodeksie cywilnym (KC) zdefiniowane, ani nie ma w nim ujętego katalogu zachowań, które byłyby za takie uznawane. Każdy konkretny przypadek powinien być oceniany indywidualnie. W orzecznictwie sądów panuje pogląd, że nie każda niewdzięczność stanowi podstawę do odwołania darowizny. Niewdzięczność musi spełniać następujące warunki:
- musi być to niewdzięczność rażąca;
- może ona polegać na działaniu lub zaniechaniu działań obdarowanego względem darczyńcy;
- owe działania lub zaniechanie muszą być skierowane przeciwko darczyńcy, dotyczyć bezpośrednio jego oraz być dokonane ze świadomością i z nieprzyjaznym zamiarem.
Do takich zachowań najczęściej zalicza się zerwanie więzi rodzinnych, zaniedbywanie, naruszenie dóbr osobistych, brak pomocy i opieki w chorobie lub inne naruszenia przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą. Pod pojęciem rażącej niewdzięczności należy rozumieć również dopuszczenie się wszelkich przestępstw przeciwko darczyńcy (np. zamach na życie lub zdrowie darczyńcy).
Zgodnie z art. 896 KC możliwe jest również odwołanie darowizny jeszcze nie wykonanej, jeżeli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy ulegnie takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego (art. 902 KC).
Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują natomiast czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne, ale nie wykraczające poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne. Wyłączone są krzywdy czy przykrości wyrządzone w sposób niezamierzony, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, zwłaszcza wywołane zachowaniem się darczyńcy. Zachowaniu obdarowanego względem darczyńcy nie można przypisać cech rażącej niewdzięczności, jeśli źródłem konfliktów i awantur między stronami były nie tylko naganne zachowania obdarowanego, ale również działanie darczyńcy (tak: Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z dnia 14 czerwca 2019 r., sygn. akt: I C 1967/18).
Forma i termin odwołania darowizny
Zgodnie z art. 900 KC odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Ważne jest, aby pisemne oświadczenie o odwołaniu darowizny dotarło do obdarowanego tak, aby mógł się z tym oświadczeniem zapoznać.
W przypadku chęci odwołania darowizny należy pamiętać o terminie odwołania darowizny już wykonanej, albowiem niemożliwe jest odwołanie darowizny po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Pamiętać trzeba również, że odwołanie darowizny nie jest możliwe gdy darczyńca przebaczył obdarowanemu.
Odwołanie darowizny nieruchomości
Odwołanie darowizny nieruchomości, tak jak odwołanie innego rodzaju darowizny, wymaga złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny obdarowanemu. Samo odwołanie darowizny nie pociąga bowiem za sobą skutku w postaci zmiany właściciela nieruchomości, jeśli doszło do wydania przedmiotu darowizny obdarowanemu.
Po odwołaniu takiej darowizny konieczne jest jeszcze złożenie przez obdarowanego oświadczenia przed notariuszem o powrotnym przeniesieniu własności. W przypadku braku chęci złożenia przez obdarowanego takiego oświadczenia, darczyńcy pozostaje wystąpienie z odpowiednim powództwem do sądu powszechnego.
W przypadku wystąpienia na drogę sądową pozew o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oznaczonego oświadczenia woli należy skierować do sądu właściwego według miejsca położenia nieruchomości. W pozwie tym trzeba określić dokładnie przedmiot darowizny, kiedy umowa darowizny została zawarta i notariusza przed którym została ona zawarta. Ciężar udowodnienia zaistnienia rażącej niewdzięczności spoczywa na osobie darczyńcy i to on musi przedstawić wszelkie dowody na udowodnienie tego faktu. W procesie sąd będzie badał czy doszło do rażącej niewdzięczności przez obdarowanego i czy zachodzą podstawy do odwołania darowizny, a co za tym idzie także powrotnego prawa własności na darczyńcę. Prawomocny wyrok sądu uwzględniający powództwo zastępuje oświadczenie woli pozwanego o powrotnym przeniesieniu własności.
Celem, do którego zmierza odwołanie wykonanej darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, jest pozbawienie obdarowanego własności darowanej nieruchomości i odzyskanie jej przez darczyńcę. Samo odwołanie darowizny nie realizuje tego celu, gdyż wywiera jedynie skutek obligacyjny. Konsekwencją przyjęcia wyłącznie obligacyjnego skutku odwołania darowizny jest to, że dla osiągnięcia skutku rzeczowego konieczne jest przeniesienie własności darowanej nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Powinno to nastąpić w drodze umowy. Jeżeli jednak do umowy nie dojdzie, pozostaje darczyńcy droga powództwa o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę. (tak: Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt: I ACa 1178/12).
Podsumowanie
W prawie polskim dopuszczalne jest odwołanie darowizny zarówno dokonanej jak i obiecanej. Może to nastąpić tylko z powodu dopuszczenia się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności. Przesłanki rażącej niewdzięczności mają charakter ocenny, co powoduje konieczność udowodnienia swoich twierdzeń. W przypadku, gdy darowizną jest nieruchomość, która została obdarowanemu wydana, oprócz oświadczenia o odwołaniu darowizny konieczne jest jeszcze złożenie przez obdarowanego oświadczenia o powrotnym przeniesieniu własności nieruchomości w formie aktu notarialnego. Ważne jest, aby nie przekroczyć rocznego terminu na złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny. Pamiętać należy również o tym, że jeśli darczyńca przebaczy obdarowanemu to wówczas odwołanie darowizny staje się niemożliwe.
Anna Rzepa
Redakcja:
Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.
Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com
Darowizna a zachowek