Darowizna a zachowek

Spadkodawcy często jeszcze za życia, najczęściej na rzecz swoich pełnoletnich już dzieci, rozporządzają swoim majątkiem. Może to być zakup lub pomoc w zakupie mieszkania czy przekazanie określonej kwoty pieniężnej. Dopóki żyją, najczęściej nie dochodzi do poważniejszych konfliktów. Problem pojawia się po śmierci, czyli w chwili otwarcia spadku. Z czym wiąże się darowizna na rzecz spadkobiercy za życia spadkodawcy?

Pojęcie darowizny

Zgodnie z art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego (KC) przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Co do zasady oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego (art. 890 § 1 KC).

Umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (art. 890 § 1 in fine KC).

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego. Ma on za zadanie chronić interesy osób, które na skutek działań spadkodawcy (korzystającego ze swobody rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci) nie zostały powołane do dziedziczenia, a które dziedziczyłyby w sytuacji, gdyby spadkodawca nie sporządził żadnego testamentu.

Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy (art. 991 § 1 KC).

Jest to pewna minimalna kwota pieniężna, która co do zasady należy się wyżej wskazanym osobom w przypadku śmierci spadkodawcy, niezależnie od tego, czy zostali oni uwzględnieni w testamencie pozostawionym przez zmarłego.

Zachowek może też stanowić ochronę spadkobierców w przypadku dokonania przez spadkodawcę za życia darowizn, w szczególności tych, które wyczerpują majątek spadkowy.

Konsekwencje

Jak wskazuje art. 993 KC przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Oznacza to, że jeżeli spadkodawca za życia rozporządził swoim majątkiem i obdarował np. tylko jednego ze spadkobierców, podczas gdy inni spadkobiercy zostali pominięci, tym pominiętym spadkobiercom przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku.

Zachowek ten będzie co do zasady obejmował także darowizny, a więc nie będzie zerowy lub mniejszy tylko dlatego, że zmarły rozporządził swoim majątkiem jeszcze za życia.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 KC).

Od tej zasady istnieją wyjątki. Zgodnie z art. 994 §  1 KC przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (art. 994 § 2 KC).

Z kolei przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (art. 994 § 3 KC).

Autor:

Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com