Ciężar dowodu w postępowaniu cywilnym

Jedną z głównych zasad postępowania cywilnego jest zasada kontradyktoryjności (sporności). Zgodnie z art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC), strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, a w wyjątkowych okolicznościach sąd może dopuścić dowód, który nie został przez nie wskazany. Oznacza to, że strony w postępowaniu cywilnym mają obowiązek wskazywać dowody dla poparcia swoich twierdzeń. Z czym to się wiąże i co może być dowodem?

Ciężar dowodu

Jak wskazuje art. 3 KPC, strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Stosowanie tego przepisu, w połączeniu z cytowanym na wstępie art. 232 KPC, oznacza, że sąd nie jest obowiązany do dążenia do ustalenia prawdy obiektywnej. Ciężar dowodu, czyli dostarczania w postępowaniu sądowym materiału dowodowego, spoczywa co do zasady na stronach postępowania, a sądowi nie przysługuje prawo prowadzenia dochodzenia w celu ustalenia dowodów niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

W praktyce wiąże się to z tym, że nawet zasadne powództwo może zostać przez sąd oddalone wobec nieudowodnienia jego podstaw przez powoda. To właśnie z tego powodu powoływanie dowodów na wykazanie swoich twierdzeń w postępowaniu cywilnym jest niezwykle istotne, gdyż może zaważyć na wyniku sprawy.

Skutki i fakty prawne

Przepis art. 232 KPC posługuje się pojęciem skutków prawnych wskazując, że jeżeli strona chce wywieść dla siebie z danego faktu skutki prawne, musi wskazać dowody dla stwierdzenia tego faktu. Jest to ciężar dowodu w znaczeniu procesowym. Ponadto, również art. 6 Kodeksu cywilnego (KC) wskazuje, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Jest to ciężar dowodu w znaczeniu materialnoprawnym. Przykładowo, w postępowaniu o zapłatę strona powodowa będzie wywodziła skutki prawne z faktów dostawy towaru na rzecz pozwanego, wystawienia na jego rzecz faktury VAT i braku zapłaty przez pozwanego.

Z kolei faktem prawnym jest fakt, z którym dana norma prawna wiąże określone skutki prawne, czyli fakt opisany w hipotezie normy prawnej. Może to być zdarzenie, stan rzeczy, stan psychiczny człowieka, o ile odwołuje się do nich przepis prawa materialnego, np. zawarcie umowy, niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Wyjątki

W niektórych sytuacjach przepisy prawa przewidują ograniczenie zasady kontradyktoryjności. Zgodnie z art. 228 § 1 KPC, fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu, a sąd bierze je pod rozwagę nawet bez powołania się na nie przez strony. Z kolei art. 228 § 2 KPC stanowi, że nie wymagają dowodu również fakty, o których informacja jest powszechnie dostępna oraz fakty znane sądowi z urzędu, jednakże sąd powinien zwrócić na nie uwagę stron.

Nie wymagają dowodu także fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości (art. 229 KPC). Z kolei sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może uznać fakty za przyznane nawet wtedy, gdy strona nie wypowie się w ogóle co do twierdzeń strony przeciwnej (art. 230 KPC).

W polskim systemie prawnym funkcjonują także domniemania: faktyczne i prawne. Sąd uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne z art. 231 KPC, np. domniemanie, że po deszczu jezdnia będzie śliska). Domniemania prawne są z kolei ustanowione przez prawo (art. 234 KPC). Mogą zostać obalone w toku postępowania (np. domniemanie niewinności).

Nowelizacja KPC

Zmiany w KPC weszły w życie w dniu 7 listopada 2019 r. Wiąże się to także ze zmianami w postępowaniu dowodowym. Od tej pory, w piśmie przygotowawczym strony są obowiązane wyszczególnić, którym faktom zgłoszonym przez przeciwnika zaprzeczają, a które fakty przyznają (art. 127 § 1 KPC i art. 210 § 2 KPC). W przypadku żądania w pozwie zobowiązania podmiotów trzecich do przedłożenia dokumentów będących w ich posiadaniu (np. urzędów, instytucji, osób trzecich), strona wnioskująca będzie musiała uprawdopodobnić, że sama nie jest w stanie dokumentów tych uzyskać (art. 187 § 2 pkt 4 KPC). Ponadto, od 7 listopada 2019 r., we wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób, który umożliwia jego przeprowadzenie oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem (art. 2351 KPC).

Co może być dowodem?

Dowody mogą mieć postać dokumentów prywatnych (np. ręcznie spisana przez strony umowa sprzedaży), dokumentów urzędowych (np. akt zgonu), zeznań świadków, przesłuchania stron postępowania, jak również opinii biegłego sądowego lub oględzin. Dowodem mogą być także przykładowo wyniki badań materiału biologicznego (krwi, DNA), nagrania audio i wideo, fotografie, wydruki korespondencji sms, e-mail lub z portali społecznościowych, a nawet sprawozdania z czynności detektywistycznych.

Co zrobić, gdy nie jesteśmy w posiadaniu dowodu?

Ciężar dowodowy nie jest bezwzględny. Jeżeli strona nie jest w posiadaniu dowodu musi sformułować odpowiedni wniosek w piśmie procesowym. Na podstawie art. 248 § 1 KPC strona może złożyć wniosek o zobowiązanie strony przeciwnej do wydania określonego dokumentu będącego w jej posiadaniu, jeżeli sama nie jest w stanie w inny sposób go uzyskać. Zgodnie z tym przepisem każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne. Za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu sąd może skazać na grzywnę (art. 251 KPC). 

Powyższe dotyczy także wydania dokumentów, np. opinii, przez urzędy i instytucje. Jeżeli dany podmiot odmawia wydania dokumentu bez wezwania sądu, strona może złożyć wniosek do sądu o zwrócenie się bezpośrednio do tego urzędu lub instytucji w celu uzyskania dokumentu mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Po nowelizacji KPC strona będzie musiała uprawdopodobnić, że nie jest w stanie uzyskać tego dokumentu samodzielnie (art. 187 § 2 pkt 4 KPC).

Ponadto, w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, strona może złożyć wniosek o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego (art. 278 § 1 KPC). Dotyczy to przykładowo biegłych lekarzy oraz specjalistów w zakresie rekonstrukcji wypadków drogowych w postępowaniu o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia.

W związku z powyższym, nie zawsze brak przedłożenia dokumentu w postępowaniu cywilnym oznacza uchybienie strony w przedstawianiu faktów na uzasadnienie swoich twierdzeń, z których wywodzi skutki prawne. Czasami zdarzają się takie sytuacje, w których strona nie jest w posiadaniu danego dokumentu i nie jest w stanie go uzyskać. W takiej sytuacji wystarczy złożyć stosowny wniosek do sądu w toku procesu i uprawdopodobnić, że nie ma się możliwości uzyskać dokumentu samodzielnie.

 

Autor:

Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com

0 0 głosów
Article Rating
Subskrybuj
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Informacje zwrotne
Pokaż wszystkie komentarze
0
Pozostaw proszę komentarz, jestem ciekawa Twojej opinii!x