Apelacja karna – wymogi formalne i sposób konstruowania

Apelacja karna to zwyczajny środek odwoławczy, który może być wniesiony od nieprawomocnego wyroku sądu I instancji. Prawo do wniesienia apelacji mają co do zasady strony postępowania, czyli oskarżony i oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel publiczny oraz oskarżyciel prywatny. Termin do wniesienia apelacji to 14 dni od dnia doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Jej skuteczne złożenie rozpoczyna postępowanie odwoławcze. Jakie są wymogi formalne apelacji karnej?

Wymogi pisma procesowego i komparycja apelacji karnej

Apelacja w postępowaniu karnym musi spełniać podstawowe wymogi pisma procesowego. Z tego względu  musi zawierać:

  1. miejscowość i datę;

  2. określenie sądu II instancji, który jest właściwy do rozpoznania apelacji, z adnotacją, że wniesienie apelacji następuje za pośrednictwem sądu I instancji, przed którym toczyło się postępowanie;

  3. określenie stron postępowania, tj. oskarżonego i jego obrońcy, oskarżyciela publicznego lub oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bądź oskarżyciela posiłkowego i jego pełnomocnika (o ile występują);

  4. sygnaturę akt sprawy;

  5. własnoręczny podpis;

  6. pełnomocnictwo lub upoważnienie do obrony, o ile podpisywane jest przez pełnomocnika i obrońcę a powyższe dokumenty nie znajdują się w aktach sprawy;

  7. właściwą liczbę odpisów dla stron przeciwnych.

Jeżeli apelacja przygotowywana jest przez aplikanta adwokackiego lub radcowskiego w ramach egzaminu w toku odbywania aplikacji lub w ramach egzaminu zawodowego, należy pamiętać o właściwym nazwaniu pisma procesowego poprzez zatytułowanie go apelacją (oskarżonego/oskarżyciela publicznego/oskarżyciela prywatnego/oskarżyciela posiłkowego) od wyroku sądu (wskazanie sądu i wydziału) z dnia (wskazanie daty), którego odpis wraz z uzasadnieniem został doręczony w dniu (wskazanie daty). Na tym kończy się komparycja apelacji.

Petitum apelacji karnej

Do istotnych elementów petitum apelacji karnej należy prawidłowe określenie jej podstawy prawnej, a mianowicie art. 425 § 1, 2 i 4 oraz art. 444 Kodeksu postępowania karnego (KPK), jak również wskazanie zakresu zaskarżenia wyroku. Zakres zaskarżenia to określenie, czy wyrok jest zaskarżony w całości czy w części.

Apelację co do winy uważa się za zwróconą co do całości wyroku (art. 447 § 1 KPK). Jeżeli jako obrońca kwestionujemy bezpodstawne uznanie oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu (lub gdy jako pełnomocnik pokrzywdzonego kwestionujemy bezpodstawne uznanie oskarżonego za niewinnego), to wyrok należy zaskarżyć w całości. Ponadto, kwestionowanie przyjętej przez sąd kwalifikacji prawnej czynu także powodować będzie konieczność zaskarżenia wyroku w całości.

Jeżeli zaś kwestionujemy jedynie rodzaj, czy wymiar kary lub środka karnego, wyrok winien być zaskarżony w części, bowiem apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych (art. 447 § 2 KPK), a apelację co do środka karnego, środka kompensacyjnego albo przepadku uważa się za zwróconą odpowiednio przeciwko całości rozstrzygnięcia o środkach karnych albo o środkach kompensacyjnych albo o przepadku (art. 447 § 3 KPK).

Określając zakres zaskarżenia wyroku możemy (a nawet powinniśmy) odnosić się do numeracji wyroku lub aktu oskarżenia. Ma to szczególne znaczenie w przypadku, gdy oskarżonemu zarzucono popełnienie więcej niż jednego czynu zabronionego. Zakres zaskarżenia wyroku może bowiem różnić się w zależności od tego, którego czynu dotyczy, np. co do czynu w pkt I wyroku możemy kwestionować winę, a więc skarżymy wyrok w całości co tego czynu. Z kolei co do czynu określonego w pkt II wyroku możemy kwestionować jedynie wymiar kary, a więc zakres zaskarżenia będzie jedynie częściowy.

Powyższe wymogi realizujemy poprzez następującą formułę: „Na podstawie art. 425 § 1, 2 i 3 oraz art. 444 KPK niniejszym zaskarżam powyższy wyrok w całości/w części co do pkt … wyroku, na korzyść/na niekorzyść oskarżonego„.

Zarzuty

Kolejnym etapem jest podniesienie zarzutów oraz ich właściwa redakcja. Zarzuty podnosi się na podstawie art. 427 § 1 i 2  KPK. Należą do nich tzw. względne podstawy odwoławcze (art. 438 pkt 1-4 KPK) oraz bezwzględne podstawy uchylenia orzeczenia (art. 439 § 1 pkt 1-11 KPK).

Na podstawie art. 438 KPK orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia:

  1. obrazy przepisów prawa materialnego (zarzut obrazy prawa materialnego);

  2. obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia (zarzut obrazy prawa procesowego);

  3. błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść orzeczenia (zarzut błędu w ustaleniach faktycznych);

  4. rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka (zarzut rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego).

Ad. Zarzut obrazy prawa materialnego

Zarzut obrazy prawa materialnego na podstawie art. 438 pkt 1 KPK może dotyczyć naruszenia przepisu (przepisów) części ogólnej lub części szczególnej Kodeksu karnego (KK).

Obraza przepisów części ogólnej może nastąpić jedynie w przypadku naruszenia przez sąd przepisu o charakterze stanowczym poprzez niezrealizowanie zawartego w przepisie nakazu lub pominięcie zawartego w przepisie zakazu. Jeżeli ustawa przewiduje jedynie możliwość zastosowania określonej instytucji, to sąd nie dopuszcza się obrazy przepisów prawa materialnego. Zarzut ten zasadny będzie m.in. w sytuacji, gdy sąd zastosuje dany przepis części ogólnej KK, gdy nie zaszły ku temu przesłanki przewidziane w tym przepisie. Ma to miejsce między innymi wtedy, gdy sąd skaże oskarżonego w warunkach powrotu do przestępstwa określonych w art. 64 § 1 KK, podczas gdy oskarżony co prawda był uprzednio karany, ale za przestępstwo nieumyślne. Naruszenie prawa materialnego z części ogólnej KK będzie zasadne również wtedy, gdy sąd niewłaściwie określi wysokość kary łącznej. W takiej sytuacji prawidłowo sformułowany zarzut będzie brzmiał następująco: „zarzucam obrazę prawa materialnego, tj. art. 86 § 1 KK poprzez orzeczenie kary łącznej przekraczającej sumę kar jednostkowych„.

Przykładem przepisów zawierających nakaz ich stosowania w określonych warunkach jest art. 42 § 2, 3 i 4, art. 44 § 1, art. 46 § 1 (przy wniosku pokrzywdzonego), art. 60 § 3 oraz art. 64 § 2 KK.

Na podstawie art. 438 pkt 1 KK możliwe jest również podniesienie zarzutu obrazy przepisów z części szczególnej KK. Dotyczy to sytuacji, w której nie kwestionuje się dokonanych przez sąd ustaleń faktycznych. Zapoznając się z uzasadnieniem wyroku należy więc odpowiedzieć sobie na pytanie – czy sąd dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i czy się z nimi zgadzam? Jest to o tyle istotne, że nie jest możliwe łączenie zarzutu obrazy przepisów prawa materialnego z części szczególnej KK i zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych.

Idealnym przykładem będzie przestępstwo rozboju z art. 280 § 1 KK. Jeżeli z uzasadnienia wyroku wynikać będzie, że sąd błędnie przyjął, iż oskarżony  kradnąc używał przemocy lub groził natychmiastowym jej użyciem, podczas gdy takie założenie nie ma poparcia w zgromadzonym w toku postępowania materiale dowodowym, słuszne będzie postawienie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych. Z kolei w sytuacji, gdy sąd dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i z uzasadnienia wyroku wynika, że oskarżony nie wypełnił znamion rozboju z art. 280 § 1 KK, a jedynie kradzieży z art. 278 § 1 KK, to słuszne będzie postawienie zarzutu obrazy przepisu z części szczególnej KK, który powinien być sformułowany w sposób następujący: „zarzucam obrazę prawa materialnego, tj. art. 280 § 1 KK poprzez błędne jego zastosowanie przy prawidłowo dokonanych ustaleniach faktycznych, z których wynika, że oskarżony dokonując kradzieży nie użył przemocy ani groźby natychmiastowego jej użycia, a zatem swoim zachowaniem nie wypełnił wszystkich znamion określonych w tym przepisie”. 

Umiejętność rozróżnienia błędu w ustaleniach faktycznych i obrazy przez sąd I instancji prawa materialnego z części szczególnej jest istotne zwłaszcza dla aplikantów adwokackich i radcowskich w kontekście egzaminów odbywanych w toku aplikacji oraz egzaminu zawodowego. Błąd polegający na podniesieniu zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych zamiast obrazy przepisów prawa materialnego lub odwrotnie bądź postawienie obydwu tych zarzutów jednocześnie może uniemożliwić zdanie egzaminu.

Ad. Zarzut obrazy przepisów postępowania

Zarzut obrazy przepisów postępowania, o ile mogła mieć wpływ na treść wyroku i jesteśmy w stanie ten wpływ wykazać, może zostać postawiony na podstawie art. 438 pkt 2 KPK (względne podstawy odwoławcze) oraz na podstawie art. 439 § 1 pkt 1-11 KPK (bezwzględne podstawy odwoławcze). Należy również pamiętać o tym, że samo naruszenie przepisu postępowania przez sąd I instancji, nawet gdy wykażemy jego wpływ na treść orzeczenia, nie musi być uznane za zarzut skuteczny, bowiem musi on zostać podniesiony w interesie strony skarżącej.

Zarzut obrazy przepisów postępowania na podstawie art. 438 pkt 2 KPK może dotyczyć:

  1. przepisów ze sfery gromadzenia i oceny dowodów – np. art. 5 § 2, art. 7, art. 167, art. 170, art. 171, art. 173, art. 182, art. 191, art. 193 § 1, art. 201, art. 366 § 1, art. 371 § 1, art. 391 § 1, art. 410 KPK. Co do zasady konsekwencją naruszenia przepisów procedury karnej dot. gromadzenia i oceny dowodów będzie błąd w ustaleniach faktycznych. Należy więc łączyć te dwa rodzaje zarzutów. Dzięki temu skarżący wykazuje wpływ naruszenia przepisów postępowania na treść wyroku (wpływem tym jest błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia);

  2. przepisów, których obraza powoduje naruszenie prawa oskarżonego do obrony -zarzut obrazy przepisów postępowania z tej sfery przepisów procedury karnej nie będzie dostępny dla oskarżyciela posiłkowego i jego pełnomocnika, bowiem wnoszony jest na korzyść oskarżonego. Dotyczy to np. sytuacji, w której sąd nie uprzedzi oskarżonego o zamiarze zmiany kwalifikacji prawnej czynu zgodnie z art. 399 § 1 KPK  i dokona zmiany tej kwalifikacji na niekorzyść oskarżonego;

  3. pozostałych przepisów procedury karnej – np. w sytuacji, gdy sąd orzeknie karę surowszą niż określona w zaakceptowanym wniosku o skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego (art. 387 § 1 i 2 KPK).

W art. 439 § 1 pkt 1-11 KPK wymienione zostały tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze. Jak wynika z tego przepisu, sąd odwoławczy jest obowiązany uwzględnić je niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia. Niemniej jednak, w przypadku egzaminów na aplikacji adwokackiej i radcowskiej oraz egzaminu zawodowego adwokackiego i radcowskiego, aplikant powinien zauważyć możliwość i zasadność podniesienia takiego zarzutu, niezależnie od tego, czy sąd ma obowiązek rozpatrywać je z urzędu. Ma to o tyle duże znaczenie, że zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej powodującej nieważność postępowania w przypadku, gdy sporządza się apelację w imieniu oskarżyciela posiłkowego, powoduje umorzenie postępowania. Z tego względu, aplikant powinien sporządzić opinię prawną o bezzasadności wnoszenia apelacji (ponieważ byłoby to na niekorzyść klienta będącego oskarżycielem posiłkowym – bo doprowadziłoby do umorzenia postępowania w całości lub części). Sporządzenie apelacji w takiej sytuacji, mimo iż z pominięciem podnoszenia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, byłoby działaniem na niekorzyść klienta.

Sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie na podstawie art. 439 § 1 KPK, jeżeli:

  1. w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu;

  2. sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie;

  3. sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego;

  4. sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu;

  5. orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie;

  6. zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu;

  7. zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie;

  8. zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone;

  9. zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11KPK;

  10. oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;

  11. sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

Należy mieć na względzie, że uchylenie orzeczenia jedynie z powodów określonych w pkt 9-11 może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

Ad. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych

Na podstawie art. 438 pkt 3 KPK możliwe jest podniesienie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia. Co do zasady wyróżnia się dwa rodzaje błędu w ustaleniach faktycznych:

  1. błąd w ustaleniach faktycznych będący skutkiem obrazy przepisów postępowania ze sfery gromadzenia i oceny dowodów (o czym była mowa powyżej);

  2. błąd w ustaleniach faktycznych o charakterze samoistnym, tj. niepoprzedzony zarzutem lub zarzutami obrazy przepisów postępowania na podstawie art. 438 pkt 2 KPK.

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych będzie miał miejsce wtedy, gdy kwestionujemy całość dokonanych przez sąd ustaleń faktycznych w zakresie danego czynu (kwestionujemy sprawstwo oskarżonego) oraz wtedy, gdy kwestionujemy jedynie określony element ustaleń faktycznych (np. zamiar oskarżonego, skutek popełnienia przez niego czynu zabronionego w zakresie m.in. obrażeń ciała pokrzywdzonego, ustalenia sądu dotyczące narzędzia, którym posługiwał się oskarżony w trakcie popełniania czynu zabronionego). Najczęściej mamy do czynienia z zarzutem błędu w ustaleniach faktycznych, który jest skutkiem naruszenia przez sąd przepisów postępowania z zakresu gromadzenia i oceny dowodów, tj. art. 7 oraz art. 410 KPK.

Ad. Zarzut rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego

Na podstawie art. 438 pkt 4 KPK możliwe jest podniesienie przez skarżącego zarzutu rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego, na podstawie którego kwestionuje się rodzaj, wymiar orzeczonej kary lub środka karnego bądź też zastosowanie lub niezastosowanie środka karnego. Błędem będzie podnoszenie tego zarzutu w sytuacji, gdy kwestionujemy w rzeczywistości przyjętą przez sąd kwalifikację prawną czynu, bądź też zastosowanie lub niezastosowanie warunkowego umorzenia postępowania z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu. Wynika to z tego, że w takiej sytuacji kwestionujemy stopień winy lub społecznej szkodliwości ustalone przez sąd, a więc zasadny jest zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, a nie zarzut rażącej niewspółmierności kary.

Należy pamiętać o tym, że zarzut ten może dotyczyć jedynie tych sytuacji, w których orzeczona wobec oskarżonego kara byłaby rażąco niewspółmiernie surowa lub łagodna. Nie dotyczy to więc przypadków, w których różnica między karą orzeczoną przez sąd I instancji, a karą, którą powinien orzec sąd II instancji, miałaby mieć charakter nieistotny (niewielki). Rażąca surowość lub łagodność orzeczonej kary ma miejsce wtedy, gdy sąd pominie jedną lub więcej okoliczności łagodzących lub obciążających, a które mają wpływ na wymiar kary i występują w danej sprawie. Ponadto, zarzut rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego będzie słuszny, jeżeli co prawda z uzasadnienia wyroku wynika, że sąd należycie wziął pod uwagę wszystkie okoliczności łagodzące lub obciążające, ale nie znajduje to należytego odzwierciedlenia w wymiarze orzeczonej kary lub środka karnego.

Do najważniejszych okoliczności mających wpływ na rodzaj i wymiar orzeczonej kary należą stopień winy sprawcy, stopień społecznej szkodliwości czynu, cele zapobiegawcze, cele wychowawcze, potrzeby w zakresie ukształtowania świadomości prawnej społeczeństwa (tzw. prewencja ogólna). Sąd związany jest dyrektywami wymiaru kary określonymi w art. 53 § 1 i 2 KK.

Przy ocenie stopnia wymiaru kary lub środka karnego warto również zwrócić uwagę na to, czy sąd wybrał najkorzystniejszą (w przypadku apelacji sporządzanej na korzyść oskarżonego) lub najmniej korzystną (przy apelacji na niekorzyść oskarżonego) zasadę łączenia kar, do których należą zasada absorpcji, zasada asperacji i zasada kumulacji (art. 86 KK). Co do zasady wybór jednej z powyższych zasad mieści się w granicach sędziowskiego uznania. Niemniej jednak, możliwe jest kwestionowanie przez skarżącego wymiaru kary łącznej wynikającej z zastosowanej np. zasady kumulacji.

Wnioski końcowe

Ostatnim etapem jest prawidłowe podniesienie wniosków końcowych, które będą się różniły w zależności od tego jakie zarzuty zostały podniesione. Na podstawie art. 437 KPK skarżący może wnieść o zmianę zaskarżonego orzeczenia i odmienne orzeczenie co do istoty sprawy, uchylenie orzeczenia i umorzenie postępowania lub o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Należy pamiętać, że uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (poza wypadkami przewidzianymi w art. 439 KPK) może nastąpić jedynie wtedy, gdy zachodzi co najmniej jedna ze względnych podstaw odwoławczych (art. 438 KPK) i gdy zebrane w sprawie dowody nie pozwalają na orzeczenie co do istoty sprawy (tak: Sąd Najwyższy – Izba Karna w wyroku z dnia 11 kwietnia 1973 r., sygn. akt: III KR 25/73).

Uwaga! Zapoznaj się też z nowszym postem „Apelacja karna po nowelizacji„.

 

Autor:

Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com

0 0 głosów
Article Rating
Subskrybuj
Powiadom o
guest
5 komentarzy
najstarszy
najnowszy oceniany
Informacje zwrotne
Pokaż wszystkie komentarze
Patryk
Patryk
3 lat temu

Niestety Pani Mecenas, ale wpis jest częściowo błędny. Od października 2018 roku zarzut obrazy przepisów prawa materialnego rozbity jest na dwa oddzielne zarzuty. Niewłaściwym jest więc zarzucanie naruszenia przepisów prawa materialnego z części ogólnej KK na podstawie art. 438 pkt. 1 kpk. Naruszenie przepisów części ogólnej KK zarzuca się na podstawie art. 438 pkt. 1a. Naruszenie np.: art 60 § 3 KK podchodzi pod ten punkt – 1a, a nie 1 jak było to wcześniej.

Patryk
Patryk
3 lat temu

Mea culpa, źle zerknąłem w legalisie i faktycznie to 2019, a nie 2018. Stąd miałem wrażenie, że już w dacie sporządzania artykułu wkradł się błąd 🙂 Przepraszam, aczkolwiek na dzień dzisiejszy pkt. 1a jest nadal obecny w kpk, co czyni wpis nadal nieaktualnym. Faktycznie, trudno śledzić każdy wpis i poprawiać do aktualnego stanu prawnego, jednak myślę, ze w tematyce apelacji, terminów do składania pism, warto od czasu do czasu prześledzić zmiany i nanieść poprawki 🙂 Z takich wpisów korzystają masy, które szukają pomocy chociażby w przyswojeniu wiedzy przed egzaminami (np ja :D) Jak coś wyłapię w Pani tekstach to będę… Czytaj więcej »

trackback

[…] i jego trafnej sugestii (dziękuję!) postanowiłam przygotować aktualizację wpisu „Wymogi formalne apelacji karnej„, który został opublikowany już ponad rok temu. Od tamtej pory trochę się zmieniło, […]

5
0
Pozostaw proszę komentarz, jestem ciekawa Twojej opinii!x