W tym tygodniu w planach miałam zgoła odmienny temat publikacji, ale dzięki uprzejmości jednego z Czytelników i jego trafnej sugestii (dziękuję!) postanowiłam przygotować aktualizację wpisu „Wymogi formalne apelacji karnej„, który został opublikowany już ponad rok temu. Od tamtej pory trochę się zmieniło, ponieważ w życie weszła duża nowelizacja procedury karnej. Tym razem skupię się na tym, co uległo zmianie, więc w pozostałym zakresie powyższa publikacja będzie wciąż aktualna. Jakie są najistotniejsze zmian?
Uwagi ogólne
Apelacja jest środkiem zaskarżenia od nieprawomocnego wyroku sądu I instancji. Musi ona spełniać wymogi formalne określone w Kodeksie postępowania karnego (KPK), tj. musi wskazywać zaskarżone orzeczenie (art. 427 § 1 KPK), zakres zaskarżenia (art. 425 § 2 KPK), kierunek zaskarżenia (art. 425 § 3 KPK), jak również zarzuty i ich uzasadnienie (art. 427 § 1 KPK) oraz wnioski końcowe (art. 427 § 1 KPK). Apelacja powinna zostać podpisana przez osobę skarżącą lub jej pełnomocnika procesowego i powinna do niej zostać załączona odpowiednia liczba odpisów dla stron przeciwnych (art. 446 § 1 i 2 KPK).
Nowelizacja KPK
Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 19 lipca 2019 r., wprowadziła szereg zmian w procedurze karnej, z których część ma wpływ na sporządzanie apelacji. Nowelizacja weszła w życie w dniu 5 października 2019 r.
Konstrukcja zarzutów apelacyjnych po nowelizacji
Zmiany wprowadzone do KPK mają wpływ na konstrukcję zarzutów apelacyjnych. Dotychczas skarżący mógł wskazać cztery rodzaje zarzutów: 1) zarzut obrazy przepisów prawa materialnego, 2) obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, 3) błędu w ustaleniach faktycznych, jeżeli mógł mieć wpływ na treść tego orzeczenia oraz 4) rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka. Powyższe regulował art. 438 odpowiednio pkt 1-4 KPK.
Nowelizacją zmieniono art. 438 pkt 1 KPK, a więc konstrukcję zarzutu w zakresie obrazy prawa materialnego. W chwili obecnej obraza przepisów prawa materialnego rozbita jest na dwa zarzuty:
1. obrazę przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu (art. 438 pkt 1 KPK);
2. obrazę przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w pkt 1, chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu (art. 438 pkt 1a KPK).
Obraza przepisów prawa materialnego z części szczególnej Kodeksu karnego (KK) będzie kwestionowana poprzez zarzut z art. 438 pkt 1 KPK, tj. w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu.
Z kolei, co do zasady, z zarzutu określnego w art. 438 pkt 1a KPK będziemy korzystać w przypadku naruszenia przepisów z części ogólnej KK, o ile dany błąd sądu może stanowić podstawę zarzutu (więcej o tym we wpisie Wymogi formalne apelacji karnej).
Ponadto, jak wskazuje SSA Zbigniew Kapiński, jeżeli sąd I instancji w podstawie dozoru orzekanego wobec młodocianego sprawcy oznaczy w wyroku art. 73 § 1 KK zamiast 73 § 2 KK, to jest to co prawda błędna podstawa prawna, ale mimo to orzeczenie odpowiada prawu, a więc nie może być podstawą zarzutu obrazy prawa materialnego zgodnie z art. 438 pkt 1a KPK. Z kolei do obrazy art. 438 pkt 1a KPK dojdzie wtedy, gdy sąd przy ocenie stopnia karygodności czynu pominie okoliczności z art. 115 § 2 KK lub weźmie pod uwagę okoliczność, której nie ma w tym przepisie (błąd w ustaleniach faktycznych będzie dopiero wtedy, gdyby okolicznościom z tego przepisu przyznano zbyt dużą lub zbyt małą rangę).
D. Świecki wskazuje z kolei, że „podstawa odwoławcza z art. 438 pkt 1 odnosi się do obrazy przepisów prawa materialnego dotyczących szeroko rozumianej kwalifikacji prawnej czynu. Tym określeniem objęte są przepisy Kodeksu karnego odnoszące się do elementów struktury przestępstwa, takich jak bezprawność (kontratypy, np. obrona konieczna – art. 25 k.k.), karalność czy zawinienie (niepoczytalność, stan ograniczonej poczytalności w stopniu znacznym, błąd), a także przepisy normujące instytucje prawne modyfikujące odpowiedzialność karną, takie jak kumulatywna kwalifikacja prawna czynu (art. 11 § 2 k.k.), czyn ciągły (art. 12 k.k.), chuligański charakter czynu (art. 57a § 1 k.k.), recydywa (art. 64 § 1 i 2 k.k.)” (D. Świecki, Komentarz do art. 438 KPK, w: KPK. Tom II. Komentarz aktualizowany, 2021 ).
Postępowanie dowodowe
Zgodnie ze starym brzmieniem art. 452 § 2 KPK, sąd odwoławczy oddalał wniosek dowodowy, jeżeli przeprowadzenie dowodu byłoby niecelowe z przyczyn określonych w art. 437 § 2 zd. drugie KPK.
Obecnie, sąd odwoławczy oddala wniosek dowodowy także wtedy, gdy dowód nie był powołany przed sądem I instancji, pomimo że składający wniosek mógł go wówczas powołać, lub okoliczność, która ma być udowodniona, dotyczy nowego faktu, który nie był przedmiotem postępowania przed sądem I instancji, a składający wniosek mógł go wówczas wskazać (art. 452 § 2 pkt 2 KPK).
Ponadto, ze znowelizowanego § 3 powyższego przepisu wynika, że wniosku dowodowego nie można oddalić w powyższym trybie, jeżeli okoliczność, która ma być udowodniona, w granicach rozpoznania sprawy przez sąd odwoławczy, ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie, czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 KK (recydywa) lub art. 65 KK (stały dochód, działanie w grupie lub w związku), lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym (art. 93g KK).
Nie można też pominąć istotnej zmiany art. 170 KPK. Obecnie sąd oddala wniosek dowodowy także wtedy, gdy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona (art. 170 § 1 pkt 6 KPK). Niemniej, sąd nie może oddalić na tej podstawie wniosku dowodowego, jeżeli okoliczność, która ma być udowodniona, ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie, czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 KK (recydywa) lub art. 65 KK (stały dochód, działanie w grupie lub w związku), lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g KK (art. 170 § 1a KPK). Dotyczy to także sytuacji, gdy wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.
Powyższe zmiany będą miały wpływ na prawidłową konstrukcję wniosków końcowych apelacji.
Nieprzeprowadzenie dowodu z urzędu
Po nowelizacji w apelacji co do zasady nie możemy podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia dowodu z urzędu (art. 167 KPK). Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 427 KPK, do którego dodano § 3a, w środku odwoławczym nie można podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia dowodu z urzędu, chyba że okoliczność, która ma być udowodniona, ma istotne znaczenie dla ustalenia:
czy został popełniony czyn zabroniony,
czy stanowi on przestępstwo i jakie,
czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 KK (recydywa), art. 65 KK (stały dochód, działanie w grupie lub w związku) lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g KK.
Podstawy apelacji – wyłączenie
Zgodnie z art. 447 § 6 KPK, podstawą apelacji nie mogą być wyłącznie zarzuty, których uwzględnienie mogłoby nastąpić w trybie sprostowania orzeczenia (art. 105 KPK), uzupełnienia orzeczenia (art. 420 KPK) lub uzupełnienia rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu (art. 626 KPK).
Zaostrzenie kary
Z dniem 5 października 2019 r. uchylono art. 454 § 3 KPK, co oznacza, że sąd odwoławczy może obecnie zaostrzyć karę poprzez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Ponadto, zgodnie z nowym brzmieniem art. 454 § 1 KPK sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono postępowanie. Sąd może zaś uchylić zaskarżony wyrok i skazać oskarżonego, wobec którego warunkowo umorzono postępowanie (do tej pory warunkowe umorzenie znajdowało się w treści przepisu, przez co również w tym przypadku sąd nie mógł skazać oskarżonego). Będzie to miało wpływ na prawidłowe konstruowanie wniosków końcowych apelacji.
Uzasadnienie
W dniu 5 grudnia 2019 r. wszedł w życie obowiązek sporządzania uzasadnień wyroków na specjalnych formularzach. Teoretycznie powinno to ułatwić odczytywanie uzasadnienia i formułowanie odpowiednich zarzutów apelacyjnych.
Stosowanie nowych przepisów
Przepisy znowelizowane KPK co do zasady mają zastosowanie do spraw wszczętych przed dniem jej wejścia w życie. Niemniej, zgodnie z art. 16 ustawy nowelizującej, w postępowaniach wszczętych przed dniem wejścia w życie nowelizacji na skutek wniesienia apelacji do czasu jej rozpoznania nie stosuje się przepisów art. 427 § 3a KPK, art. 447 § 6 KPK oraz art. 452 § 2 pkt 2 i § 3 KPK w nowym brzmieniu. W związku z tym, jeżeli apelacja zostałaby wniesiona z datą poprzedzającą wejście w życie nowych przepisów, to do czasu jej rozpoznania w postępowaniu odwoławczym mają zastosowanie stare przepisy.
Zmiany COVID’owe
Przy konstruowaniu apelacji karnej nie można zapomnieć o nowelizacjach KK związanych z pandemią COVID-19. Zmienione bowiem zostały m.in. przepisy dot. orzeczenia kary grzywny lub ograniczenia wolności zamiast kary pobawienia wolności (art. 37a KK), zasad łączenia kar, wymiaru kary łącznej i warunkowego zawieszenia kary łącznej (art. 85, 86, 89a KK), jak również ciągu przestępstw (art. 91 KK). Ponadto, zaostrzono kary za niektóre przestępstwa oraz wprowadzono nowe pojęcia (np. kradzież szczególnie zuchwała – art. 115 § 9a KK, art. 278a KK).
Autor:
Zuzanna Lewandowska – adwokat oraz autorka bloga PrawnikLewandowska.pl o prawie i zawodzie prawnika. Specjalizuje się głównie w prawie rodzinnym, cywilnym i gospodarczym, ale doświadczenie zawodowe zdobywała także w innych dziedzinach prawa. Przez wiele lat współpracowała z renomowanymi kancelariami prawnymi w Warszawie, a obecnie prowadzi indywidualną praktykę adwokacką. Wspiera klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców w całej Polsce, w tym również online. Na Instagramie prowadzi konto @prawniklewandowska, na którym dzieli się treściami o prawie, zawodzie adwokata, edukacji, rozwoju i macierzyństwie.
Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie albo masz pytania, skontaktuj się ze mną pod numerem telefonu: +48 510 668 414 lub adresem e-mail: kontakt@kancelarialewandowska.com
[…] Uwaga! Zapoznaj się też z nowszym postem „Apelacja karna po nowelizacji„. […]